Po kilku szarych, deszczowych dniach w końcu wyszło słońce! Postanowiliśmy wsiąść do naszego vana i wybrać się na niedzielny spacer, by doświadczyć polskiej, złotej jesieni w pełnej okazałości. Góra Chełmska w Koszalinie i tamtejszy las to idealne miejsce na leśną przechadzkę.
Góra Chełmska to nie pojedyncza góra, tylko ciąg wzgórz. Precyzyjniej jest to wał moreny czołowej, który obejmuje wschodnią część Koszalina. Wał ten znajduje się 8 kilometrów w linii prostej od Morza Bałtyckiego, a jego najwyższym szczytem jest Krzyżanka, która liczy 136 metrów n.p.m i to ona potocznie nazywana jest Górą Chełmską.
O Krzyżance słyszy się zdecydowanie rzadziej. Mieszkańcy Koszalina i okolic a także licznie przybywający tutaj pielgrzymi przyzwyczaili się już do nazywania tego miejsca Górą Chełmską.
Góra ta słynie z Sanktuarium Matki Boskiej Trzykroć Przedziwnej oraz wieży widokowej, które znajdują się na szczycie Krzyżanki. Poza tym jest też tutaj wiele leśnych szlaków, którymi można spacerować bez końca.
Góra Chełmska w Koszalinie – miejsce kultu pogańskiego
Już od stuleci, ludzie traktowali góry w wyjątkowy sposób. Przypisywali im szczególną moc! W końcu to one przybliżają nas do nieba. Z ich szczytów możemy obserwować okolicę czy zjawiska meteorologiczne.
Kiedyś ludzie czcili góry oraz wszystko, co się na nich znajduje np. drzewa. Spotykali się na szczycie by wspólnie się modlić, składać ofiary bogom i podejmować wspólne dla całej społeczności decyzje.
Z badań archeologicznych wynika, że Góra Chełmska w Koszalinie była od IX do XII wieku szczególnym miejscem kultu dla pogańskich Pomorzan. W trakcie wykopalisk, które prowadzono w latach 1959 – 1962, odkryto na głębokości 150 centymetrów fragmenty świątyni pogańskiej czyli inaczej chramu.
Góra Chełmska w Koszalinie była miejscem, które zbliżyło do siebie ludzi zamieszkujących dalsze i bliższe tereny. Pielgrzymi przybywali tutaj na wspólne modły. Z tego powodu, w okolicach najwyższego szczytu Krzyżanki zaczęły powstawać punkty usługowe, dzięki którym powstała wieś Koszalin. Pierwsze wzmianki o nowej wiosce pojawiają się w 1214 roku. Tutaj też przebiegał szlak handlowy między Gdańskiem a Szczecinem.
Z biegiem czasu wieś zamieniła się w miasto. Historycy uważają, że to właśnie dzięki Górze Chełmskiej, która była ważnym ośrodkiem kultu pogańskiego, Koszalin stał się najbardziej znaczącym miastem na tym obszarze.
Sanktuarium Matki Boskiej Trzykroć Przedziwnej
W XII wieku rozpoczął się proces chrystianizacji Pomorza Zachodniego. Swoją działalność rozpoczął wtedy Zakon Norbertanów, który przybył do wsi Koszalin z klasztoru w Białobokach koło Trzebiatowa. Zakonnicy przejęli Górę Chełmską i to prawdopodobnie za ich sprawą w 1241 roku powstała pierwsza chrześcijańska świątynia na najwyższym szczycie Krzyżanki. Pełniła ona funkcję kościoła parafialnego, aż do momentu wybudowania pierwszego kościoła miejskiego. Wtedy to świątynia na Krzyżance utraciła swoje szczególne znaczenie i w 1278 roku została przekazana przez biskupa Konwentowi Cysterek.
Cysterki otaczały szczególną czcią Matkę Boską i to właśnie one zapoczątkowały i rozwinęły kult maryjny na Górze Chełmskiej. Święta góra przyciągała coraz więcej pielgrzymów. W 1380 roku itinerarium brugijskie wymieniło sanktuarium na Górze Chełmskiej wśród takich chrześcijańskich miejsc świętych jak: Rzym, Jerozolima czy Santiago de Compostela.
Badania archeologiczne wykazały też, że na szczycie Krzyżanki znajdował się cmentarz wczesnośredniowieczny.
W XVI wieku, w wyniku reformacji luterańskiej, Góra Chełmska w Koszalinie straciła swoje znaczenie, ponieważ luteranie zakazali kultu maryjnego. Ówczesny zachodniopomorski książę Kazimierz zabrał cegły pochodzące z kaplicy i wykorzystał je do zbudowania swoich posiadłości w Koszalinie i Kazimierzu Pomorskim. W latach 1526-1533 świątynia została zniszczona i spalona. Do dzisiaj zachowały się tylko fragmenty fundamentów dawnej świątyni. Za to z wyposażenia kaplicy pozostało kilka wartościowych eksponatów:
- drewniany krucyfiks, który znajduje się w koszalińskiej katedrze
- granitowa chrzcielnica, która wzbogaca zbiory Muzeum Okręgowego w Koszalinie
- tryptyk maryjny, który zdobi katedrę św. Jakuba w Szczecinie
Tereny rekreacyjne na Górze Chełmskiej
Aż do XIX wieku na Górze Chełmskiej nie działo się zbyt wiele. W 1829 roku na szczycie postawiono betonowy krzyż, by uczcić pamięć mieszkańców Koszalina, którzy polegli w wojnie prusko-napoleońskiej. W kolejnych latach władze Koszalina zauważyły duży potencjał rekreacyjny w tym miejscu i postanowiły to wykorzystać.
W 1888 roku na Krzyżance wybudowano wieżę widokową, która liczy 31,5 metra wysokości. W późniejszych latach powiększono infrastrukturę o obiekt hotelarsko-gastronomiczny, zbudowano mały stadion, poprowadzono narciarskie i saneczkowe trasy zjazdowe oraz szlaki spacerowe, a w 1911 roku wyznaczono linię tramwajową aż do podnóża góry.
Niestety, II wojna światowa przerwała wszystkie inwestycje na Górze Chełmskiej. Następnie armia radziecka zniszczyła wiele tamtejszych obiektów. W połowie XX wieku, by uczcić zbliżającą się rocznicę Tysiąclecia Państwa Polskiego, władze postanowiły zmodernizować infrastrukturę na Górze Chełmskiej. Odnowiono stadion oraz zbudowano nowy lokal gastronomiczny, schronisko dla 40 osób i otwarty amfiteatr na 3 tysiące osób. W 1963 roku powstały też betonowe schody prowadzące na szczyt.
Niestety, po kilkunastu latach cała infrastruktura ponownie uległa dewastacji i zniszczeniu. Wtedy też z góry zniknął betonowy krzyż. Zachowały się natomiast schody, które prowadzą do sanktuarium.
W 1990 roku miasto podjęło decyzję, by Górę Chełmską przekazać Kościołowi. 30 grudnia tego samego roku wbudowano pierwszy kamień węgielny pod nową świątynię, w której powstało Sanktuarium Matki Boskiej Trzykroć Przedziwnej. Opiekę nad sanktuarium sprawują Siostry Szensztackie.
1 czerwca 1991 roku Sanktuarium odwiedził papież Jan Paweł II, który poświęcił nową kaplicę. Na ścianie świątyni umieszczono tablicę upamiętniającą to wydarzenie.
Góra Chełmska w Koszalinie – atrakcje
- Na szczycie Krzyżanki zlokalizowana jest ceglana wieża widokowa, z której można podziwiać panoramę Koszalina i okolic. Na wieżę można wejść w okresie od marca do października, w godzinach 10:00 – 19:00.
Ceny biletów:
– dorośli – 5 zł
– dzieci 3 zł.
Dochód z biletów przeznaczany jest na budowę Centrum Pielgrzymkowo-Turystycznego, które znajduje się zaraz obok wieży. Wieża jest również nieczynna w czasie złych warunków atmosferycznych takich jak śnieg, deszcz lub silny wiatr.
- Sanktuarium Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej to malutka kaplica, niedaleko wieży widokowej. W środku znajduje się obraz Matki Boskiej Trzykroć Przedziwnej, który jest wierną kopią oryginału znajdującego się w Schönstatt w Niemczech. Niedaleko świątyni zobaczyć można również pozostałości kaplicy Najświętszej Marii Panny, która powstała między XII a XIII wiekiem.
- Na trasie, która prowadzi na szczyt góry, znajduje się Droga Krzyżowa. Tablice z poszczególnymi stacjami przybite są do pobliskich drzew. Kaplica otoczona jest kamiennymi głazami, które są ze sobą połączone metalowym łańcuchem – jest to symbol różańca.
- Centrum Pielgrzymkowo-Turystyczne jest w trakcie budowy. Powstanie tam m.in. Muzeum Jana Pawła II. Przed głównym wejściem znajduje się biały pomnik Matki Boskiej.
- Na górze jest też zadaszony Gościniec, który może pomieścić około 50 osób. W sezonie letnim (od maja do sierpnia) w godzinach 10:00 – 18:00 funkcjonuje tam punkt gastronomiczny.
- Kamień pamiątkowy poświęcony Powstańcom Listopadowym, którzy budowali drogę przez Górę Chełmską. W 1831 roku zostali internowani przez władze pruskie.
- Pomnik ku pamięci Lecha Kaczyńskiego i Ryszarda Kaczorowskiego, który został odsłonięty 8 maja 2011 roku.
- Pomnik upamiętniający wizytę Jana Pawła II na Górze Chełmskiej w 1991 roku. Znajduje się przy bramie wejściowej na górę.
- Tablica pamiątkowa ze słowami papieża, która znajduje się na górze, niedaleko kaplicy.
- Góra Chełmska w Koszalinie to raj dla wielbicieli natury i sportu. Jest tutaj kilka pięknych tras rowerowo-spacerowych, leśny stadion, a u podnóża góry znajdziesz również park linowy.
- Góra Chełmska znajduje się tylko 8 kilometrów w linii prostej od morza! Jeśli spędzasz urlop w tym rejonie, koniecznie odwiedź to miejsce i wybierz się na spacer leśnymi ścieżkami.
Podsumowanie
Historia tego miejsca jest niezwykle ciekawa i fascynująca. W końcu Góra Chełmska w Koszalinie jest uznawana od stuleci za świętą! Warto się tutaj wybrać, niezależnie od wyznania. My na pewno jeszcze nie raz odwiedzimy to miejsce! Tym bardziej, że mieszkamy niedaleko. 😉
Chcemy jeszcze wejść na wieżę widokową (która w listopadzie była już zamknięta) oraz zobaczyć te piękne tereny również w innych porach roku 🙂
A Ty, znasz inne święte góry?
Jeśli tak, koniecznie daj znać w komentarzu.
